Ποια ανάπτυξη;

Οι κρίσεις του καπιταλισμού είναι το ισχυρό του – ανίσχυρο - άλλοθι. Θυμίζουν ασθένειες που προκαλεί η υπερκόπωση. Οι ασθένειες αυτές δεν είναι εύκολα ιάσιμες. Μπορεί να μη θεραπεύονται. Αν ο οργανισμός συνεχίζει να υποβάλλεται σε δεινή ταλαιπωρία, οι ανίατες ασθένειες επιδεινώνονται, με το γνωστό αποτέλεσμα. Δεν διαφέρει η κατάσταση της υπερκόπωσης του κυρίαρχου οικονομικοκοινωνικού συστήματος που βιώνουμε σήμερα. Η σημερινή κρίση του νεοφιλελευθερισμού είναι μία ακόμα ασθένεια στο σώμα της γηρασμένης οικονομίας του Δυτικού κόσμου. Δεν θα είναι θανατηφόρα για το σύστημα καθεαυτό – ακόμα – αλλά προκαλεί θανάτους, κυριολεκτικούς και κοινωνικούς, σε πλήθη ανθρώπων στην Ευρώπη και την Αμερική.

Συζητάμε, με αφορμή την πρόσφατη κρίση στην Ευρωζώνη, για την επανάκαμψη της ανάπτυξης, δηλαδή την επαναφορά του συστήματος σε ομαλή λειτουργία. Αναφερόμαστε στην ανάπτυξη ως, υποτίθεται, τη θεραπεία από την υπερφόρτωση του συστήματος. Στην ανάπτυξή του ο νεοφιλελευθερισμός, όμως, γεννά κρίσεις ανάπτυξης! Είναι σαν να θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την υπερκόπωση με περισσότερη κόπωση! Το σύστημα δεν πάσχει από υποανάπτυξη αλλά από υπερανάπτυξη. Αν, λοιπόν, το ζητούμενο είναι η επανεκκίνηση της οικονομικής άνθησης με τους ίδιους όρους, συσσώρευσης δηλαδή κεφαλαίου, τότε προσβλέπουμε σε μια ακόμα ψευδαίσθηση κερδοφορίας η οποία θα οδηγήσει στην επόμενη κρίση. Αν η τωρινή κρίση δεν είναι η μοιραία, μπορεί να είναι η επόμενη…

Τίθεται, επομένως, το ερώτημα. Μήπως πρέπει να αντισταθούμε, θεωρητικά καταρχήν, στο ενδεχόμενο της άμεσης “επανεκκίνησης της οικονομίας”; Δεν πρέπει να επουλωθούν οι πληγές μας πρώτα, και μετά να προκαλέσουμε στο σώμα μας άλλες; Πρακτικά τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την οικονομία; Ούτως ή άλλως, η αδυναμία κατανάλωσης εξαιτίας της κρίσης έχει οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής. Το σύστημα, έτσι, αποφορτίζεται αυτόματα, με τον ίδιο τρόπο που ένας χορτασμένος από φαγητό οργανισμός προκαλεί το αίσθημα της αδυναμίας για κατανάλωση κι άλλης τροφής. Αν πιέσουμε το πεπτικό σύστημα να επεξεργαστεί κι άλλα υλικά, ο οργανισμός θα αποδιοργανωθεί μέχρι … θανάτου!

Αφού, λοιπόν, ούτως ή άλλως, η αδιαφορία για τα σήματα ανεπάρκειας απορρόφησης των κραδασμών από τη γέφυρα της κατανάλωσης, οδήγησε στη μείωση της παραγωγής, οφείλουμε να κρατήσουμε την κυκλοφορία στη γέφυρα αυτή σε περιορισμένη συχνότητα. Όσο λιγότερο καταναλώνουμε σε διάρκεια, αφού αναγκαστικά, ήδη, σταματήσαμε να μπορούμε να το κάνουμε, τόσο ασφαλέστερα θα διερχόμαστε όλοι από την κοινή γέφυρα, αφού οι τιμές των προϊόντων που διατίθενται προς κατανάλωση θα πέφτουν. Για να διατηρηθούν χαμηλές, πρέπει η περιορισμένη κατανάλωση να μας γίνει συνήθεια!

Κάτι τέτοιο, όμως, θα προκύψει ο αντίλογος, θα σημάνει μείωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και περιορισμό των θέσεων εργασίας. Πράγματι! Αυτό θα σημάνει, όπως, μια θαυμάσια ευκαιρία για στροφή σε βιωσιμότερες, όπως λέμε, μορφές ανάπτυξης: σε εναλλακτικές επιχειρήσεις καθώς και σε εναλλακτικές μεθόδους διαχείρισης των πλουτοπαραγωγικών πηγών, όπως και σε πρωτότυπους τρόπους προσφοράς και “εκμετάλλευσης” υπηρεσιών.

Ούτως ή άλλως, εξαιτίας της τρέχουσας κρίσης επιχειρήσεις κλείνουν και άνθρωποι μένουν άνεργοι. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να πεθάνουν; Ακόμα και αμισθί αν εργάζονταν, οι επιχειρήσεις δεν θα σώζονταν, αφού ο απλήρωτος ή χαμηλά αμειβόμενος εργαζόμενος είναι και ανίσχυρος ή “ανίκανος” καταναλωτής. Οφείλουν, λοιπόν, στον εαυτό και την οικογένειά τους να “αναπτυχθούν” διαφορετικά για να ζήσουν, αναγκαστικά αρχίζοντας από την περιορισμένη κατανάλωση, ελλείψει πόρων για μεγαλύτερη, και σταδιακά σκεπτόμενοι εναλλακτικές, όσο γίνεται περισσότερες, μορφές απασχόλησης σε τομείς που ενδεχομένως δεν τους είχαν φανταστεί πριν, αλλά που, όμως, μπορούν να διασφαλίσουν τη βραχυπρόθεσμη ή, στην καλύτερη περίπτωση,  μεσοπρόθεσμη επιβίωσή τους.

Η μακροπρόθεσμη επιβίωση δεν αφορά στον άνθρωπο και τα ανθρώπινα πράγματα. Αυτή είναι η περισσότερο ζημιογόνα φενάκη της ανάπτυξης όπως την ξέρουμε σήμερα. Η ψευδαίσθηση ότι η ασύδοτη κερδοφορία μπορεί να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη επιβίωση είναι αυτή που μας έφερε εδώ, στο αδιέξοδο που βιώνουμε σήμερα. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτό που μπορούμε ως άνθρωποι να επιθυμούμε, είναι ωφέλιμο χρόνο βραχυπρόθεσμης επιβίωσης, στη διάρκεια του οποίου θα μπορούμε να σκεφτούμε για τη μεσοπρόθεσμη. Αυτή η αρχή ισχύει γενικότερα για τα ζητήματα που έχουμε να διαχειριστούμε στη διάρκεια της ζωής μας. Πολύ περισσότερο, φυσικά, ισχύει για την οικονομική μας κατάσταση που, ούτως ή άλλως, της πλειοψηφίας των ανθρώπων είναι υπόθεση της ικανότητας να εργαζόμαστε, η οποία ούτε ανεξάντλητη είναι ούτε απαράλλακτη στη διάρκεια της ζωής μας. Σε τελευταία ανάλυση, το να έχουμε εργασία δεν εξαρτάται, όπως αποδείχθηκε, μόνο από εμάς…