Φιλοσοφία της Πολιτικής

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την πολιτική. Είναι ουσιαστικό το οποίο επιδέχεται ορισμών, όπως άλλα. Η πολιτική, όμως, δεν είναι ο ορισμός της. Όπως δεν είναι η ζωή ο ορισμός της ή ο θάνατος ο ορισμός του ή ο έρωτας ο ορισμός του… Έτσι γεννήθηκε η φιλοσοφική σκέψη. Είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να καταλάβει αυτά που αντιλαμβάνεται όταν δεν του αρκεί να τα αντιλαμβάνεται. Έτσι, για παράδειγμα, καλλιεργήθηκε η ηθική φιλοσοφία, η σκέψη για όσα κάνουμε και για όσα πρέπει να κάνουμε, η φιλοσοφία της γνώσης, η σκέψη για τον τρόπο που γνωρίζουμε, η αισθητική, η σκέψη για τα κριτήρια του ωραίου, η πολιτική φιλοσοφία, η σκέψη για την πολιτική κατάσταση του ανθρώπου.

Η πολιτική, βέβαια, καθεαυτή, ως πράξη, απορρέει από τη σκέψη μας για την κατάστασή μας. Η πολιτική σκέψη του ανθρώπου είναι σκέψη για την κατάστασή του. Όχι, φυσικά, την κατάστασή του όταν σκέφτεται τον εαυτό του μόνο του ή απομονωμένο. Η πολιτική ως πράξη, έτσι, είναι αυτό που κάνουμε όταν αναγκαζόμαστε να σκεφτούμε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους. Ο τρόπος που επιστρέφουμε στον εαυτό μας, επηρεασμένοι από τη ζωή μας με τους άλλους, και αποφασίζουμε με τη σειρά μας να τους επηρεάσουμε, είναι η πολιτική μας θέση και στάση.

Το πώς σκεφτόμαστε τον εαυτό μας πολιτικά, φυσικά, εξαρτάται από τη θέση που (ήδη) έχουμε στην πόλη. Από την τοποθεσία ή την τοποθέτησή μας στην πόλη εξαρτάται ο τρόπος που θα σκεφτούμε για την πόλη, δηλαδή για τους άλλους πολίτες. Όλοι οι άνθρωποι δεν τοποθετούνται από τη γέννα ή την τύχη ή τη δράση τους στην ίδια θέση μέσα στην πόλη…

Οι πολιτείες έχουν πυργοειδή μορφή. Όσοι γεννιούνται στα κάτω διαμερίσματα, βλέπουν τον πύργο και τον ορίζοντα από χαμηλά. Όσοι στα πάνω διαμερίσματα, βλέπουν τον πύργο και τον ορίζοντα από ψηλά. Και οι δύο κατηγορίες ανθρώπων θεωρούν τη θέα αυτή φυσική. Δεν προβληματίζονται για τη θέση τους, παρά μόνο όταν καταλαβαίνουν ότι ο τρόπος που βλέπουν την κοινή τους πόλη διαφέρει.  

 Έτσι, όταν εκείνοι που βρίσκονται κάτω αντιλαμβάνονται ότι εκείνοι που βρίσκονται πάνω δεν τους βλέπουν, αρχίζουν να αναρωτιούνται τί βλέπουν οι ένοικοι των πάνω διαμερισμάτων του πύργου. Οι δεύτεροι προβληματίζονται για τη σχέση τους με τους πρώτους όταν η συμπεριφορά των πρώτων τούς κάνει να αναρωτιούνται γιατί εποφθαλμιούν τη θέση τους. Η αντίληψη που διαμορφώνουν οι δυο αυτές κατηγορίες ανθρώπων για τη θέση τους συνοψίζεται στις πολιτικές ιδεολογίες ή θεωρίες τους.

Ένα εύλογο ερώτημα, εδώ, θα ήταν το εξής. Ο πύργος της πόλης δεν έχει ενδιάμεσα διαμερίσματα; Έχει! Είναι εκείνα που καταλαμβάνουν οι ένοικοι των κάτω διαμερισμάτων, στην προσπάθειά τους να αναρριχηθούν προς τα πάνω, για να φθάσουν στην κορυφή. Δεν προλαβαίνουν να φθάσουν εκεί, στα πάνω διαμερίσματα του πύργου, και καταλαμβάνουν τα μεσαία. Όσοι γεννιούνται εκεί, στη λεγόμενη μέση, που δεν είναι, του πύργου, δηλαδή της πόλης, αισθάνονται ότι βρίσκονται πιο κοντά στην κορυφή. Το πόσο μακριά είναι, το καταλαβαίνουν όταν προσπαθούν να φθάσουν ψηλά, αλλά γρήγορα επιστρέφουν πίσω, αν δεν πέφτουν πιο χαμηλά από εκεί που βρίσκονταν.

Αυτή η αυτόματη κατάταξη των ανθρώπων μέσα στην πόλη, στον πύργο της, παράγει σκέψη για την κατάστασή τους, την πολιτική τους σκέψη, η οποία απολήγει, όπως είπαμε, στην πολιτική τους στάση ή πράξη. Ένας ορισμός για την πολιτική, που συχνά τον ακούμε, είναι η «συμμετοχή στα κοινά», η συμβολή στη διαμόρφωση των κοινών κτλ. Εδώ γίνεται ένα σοβαρό λάθος. Τα «κοινά» δεν είναι κοινά. Οι κάτοικοι των διαμερισμάτων της πόλης έχουν τα δικά τους ο καθένας, όσα περιέχονται στις περιοχές ή τις τάξεις, όπως λέμε, που ζουν.

Εξ ορισμού, επομένως, πολιτική, όταν είναι επιλογή να κάνεις διακριτή τη θέση σου στην πόλη, σημαίνει να διεκδικείς για λογαριασμό σου και για λογαριασμό της τάξης σου. Καθένας, έτσι, στο πλαίσιο της πολιτικής του δράσης, αναμένεται να διεκδικεί αυτά που ήδη έχει. Θα ήταν παράλογο, προφανώς, να ισχυριστούμε ότι οι ένοικοι των πάνω διαμερισμάτων του πύργου της πόλης, διεκδικούν για λογαριασμό των ενοίκων των κάτω διαμερισμάτων. Το ίδιο και το αντίστροφο. Δεν θα μπορούσαν, στα σοβαρά, οι κάτοικοι των κάτω διαμερισμάτων να διεκδικούν για λογαριασμό των ενοίκων των υψηλών διαμερισμάτων.

Κι όμως! Η σύγχυση γίνεται αρκετά συχνά, κυρίως όταν συγχέεται η πολιτική ένταξη με την ιδιότητα του πολίτη που ψηφίζει. Η ψήφος δεν είναι αρκετή για να σε καταστήσει πολιτικό ον. Πολιτικός δεν είναι αυτός που ψηφίζει. Πολιτικός είναι αυτός που ψηφίζεται. Η ψήφος εκείνων που ψηφίζουν ενισχύει όσους σκέφτονται για λογαριασμό τους και των ανθρώπων της τάξης τους, διατυπώνουν τις σκέψεις τους, διεκδικούν να ανήκουν στην τάξη που ανήκουν και αγωνίζονται για τα δικαιώματα της τάξης τους. Θεωρητικά δεν αποκλείεται κανείς από τον πολιτικό αγώνα, της διεκδίκησης των δικαιωμάτων που απορρέουν από την τάξη του. Επικρατούν πολιτικά, ωστόσο, εκείνοι που θα το επιδιώξουν εντατικότερα, μαχητικότερα.

Αυτοί, είτε πρόκειται για τους πολιτικούς των πάνω είτε για τους πολιτικούς των κάτω διαμερισμάτων του πύργου της πόλης, είναι όσοι απολαμβάνουν, στην πόλη, τα προνόμια των πολιτών που ξεχωρίζουν από το πλήθος για τον ρόλο που αναλαμβάνουν στη διεκδίκηση των συμφερόντων της τάξης τους. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν το ασύγκριτα σημαντικό αίσθημα ότι η προσωπική τους ύπαρξη πολλαπλασιάζεται, γιγαντώνεται, από την επίνευση στο πρόσωπό τους όσων δέχονται να εκπροσωπηθούν από εκείνους στον πολιτικό στίβο. Για να μη μιλήσουμε, φυσικά, για τα μοναδικά προνόμια που έχουν οι άνθρωποι οι οποίοι παίζουν, έστω για όσο έχουν πολιτικά αξιώματα, το ρόλο του συνιδιοκτήτη του κράτους.

Η ιδιοκτησία αυτή του κράτους, στον σύγχρονο κόσμο, συνεπάγεται τη διαχείριση, που εύκολα μπορεί να γίνει αδιαφανής, τεράστιων ποσών χρημάτων αλλά και επωφελών σχέσεων με οικονομικά ισχυρούς εκπροσώπους των διαμερισμάτων στην κορυφή του πύργου της πόλης. Έτσι, μπορεί οι πολιτικοί ταγοί να είναι πολλαπλά ωφελημένοι από την ανάδειξή τους σε υψηλά πολιτειακά αξιώματα, αν σκοπός τους, φυσικά, είναι να επωφεληθούν προσωπικά από την πολιτική τους εξουσία. Οι πολίτες των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών γίνονται συχνά μάρτυρες τέτοιων καταχρήσεων των πολιτειακών αξιωμάτων.

            Ένας τρόπος για να εκφράσουν οι πολίτες αυτή την απαρέσκεια, είναι η αποχή από την εκλογική διαδικασία, η συλλήβδην απαξίωση της δημοκρατίας. Με τη στάση αυτή οι πολίτες απλώς επιβεβαιώνουν την αδυναμία τους να συμμετάσχουν στη διεκδίκηση διακριτού ρόλου μέσα στην πόλη τους. Ότι δεν ψηφίζουν είναι μία από τις στάσεις που επιλέγουν για να δείξουν ότι αδιαφορούν για όσους διεκδικούν αξιώματα και εξουσίες μέσα στην πόλη. Αυτή η αδιαφορία, φυσικά, τους καθιστά αυτόματα υποκείμενους στη βούληση όσων, τελικά, καταφέρνουν να διακριθούν και να εκλεγούν σε θέσεις εξουσίας. Οπωσδήποτε, βέβαια, κάποιοι που απέχουν μπορεί να έχουν δική τους, προσωπική ή οικογενειακή ισχύ, να βρίσκονται ήδη εγκατεστημένοι στα ψηλά διαμερίσματα του πύργου της πόλης τους, και να βλέπουν από ψηλά τον ορίζοντα της ζωής τους.

            Σε κάθε περίπτωση, δεν θέλω να συγκρίνω εκείνους που ψηφίζουν με εκείνους που απέχουν, και να πω ότι οι πρώτοι βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση. Αυτή είναι μια ιδέα που εντέχνως διασπείρεται από όσους διεκδικούν το εκλογικό προβάδισμα, για να μπορέσουν να το διασφαλίσουν. Σημαντικοί σε κάθε εκλογική διαδικασία είναι οι ψηφοφόροι μόνο για να νομιμοποιήσουν την ισχύ εκείνων που είναι πραγματικά σημαντικοί, των διεκδικητών της πολιτικής εξουσίας. Αυτοί, ως σημαντικοί, καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της σκηνικής επιφάνειας της πόλης. Σημαίνουν για την πόλη πολλά, και τη σημασία αυτή τους την αποδίδει η πόλη με τις ψήφους που καταφέρνουν να συγκεντρώσουν.

            Το πόσο σημαντικοί δεν είναι οι ψηφοφόροι καθεαυτούς, καταφαίνεται από την περίοδο που ακολουθεί την εκλογική. Τότε, όσοι ήταν ήδη στο προσκήνιο, οι εκλογικά προβεβλημένοι, παραμένουν στο προσκήνιο, κυρίως όταν έχουν εκλεγεί. Η σημασία των ψηφοφόρων υποχωρεί δραματικά μέχρι τις επόμενες εκλογές. Για την πραγματικότητα αυτή οι ψηφοφόροι αισθάνονται ενίοτε πικρία. Κυρίως, βέβαια, εκείνοι που έχουν υποστηρίξει τους νικητές, και δεν δικαιώνονται οι προσδοκίες τους, στην καλύτερη περίπτωση, για την καλύτερη ζωή που περίμεναν να διασφαλίσει στους πολίτες της πόλης η κυβέρνηση που επέλεξαν.

            Εδώ είναι κρίσιμο να γίνει ο διαχωρισμός ανάμεσα σε δεξιά και αριστερή αντίληψη για την πραγματικότητα της πόλης. Για να διατηρήσουμε και να αξιοποιήσουμε τον συμβολισμό της πόλης ως πύργου, δεν θα ήταν άστοχο να εντοπίσουμε τους δεξιούς ψηφοφόρους είτε στους κατοίκους των υψηλών δωμάτων του πύργου είτε στους κατοίκους των μεσαίων και χαμηλών διαμερισμάτων που θαυμάζουν και εμπιστεύονται τους πρώτους. Απόδειξη για την κατηγοριοποίηση αυτή είναι οι ακροδεξιές αντιλήψεις: δεν εμπεριέχουν επιταγές για κοινωνική δικαιοσύνη, στρέφονται εναντίον των αναξιοπαθούντων (βλ. την προσφυγική κρίση και τη στάση της ακροδεξιάς σήμερα) και πριμοδοτούν την απολυταρχική εξουσία, που μπορούν, σε καθεστώς αστικής δημοκρατίας, να έχουν πιο εύκολα οι πολιτικοί που εκπροσωπούν τους κατοίκους των υψηλών διαμερισμάτων.

            Από την άλλη πλευρά, οι αριστερές αντιλήψεις πριμοδοτούν τους διεκδικητές της πολιτικής εξουσίας που ευνοούν, θεωρητικά τουλάχιστον, τα δικαιώματα εκείνων που δεν έχουν άλλο μέσο να επιβιώσουν κοινωνικά, παρά μόνο την καθημερινή εργασία που τους εξασφαλίζει στοιχειωδώς τα προς το ζην. Γι’ αυτό η αριστερή ιδεολογία υποστηρίζει την κρατική υπόσταση μιας χώρας: αφενός για να μπορούν όσοι δεν έχουν οικονομική εξουσία να χρησιμοποιούν την προστατευτική ασπίδα του κράτους για να επιβιώνουν πολιτικά, και, αφετέρου, για να μπορούν να ευνοούν τους ψηφοφόρους τους, που εξ ορισμού δεν διαθέτουν οικονομική δύναμη.

            Σήμερα, βεβαίως, προβάλλεται ως εναλλακτική πολιτική λύση και πρόταση εξουσίας το κέντρο ή ο κεντρώος πολιτικός χώρος. Τον επικαλούνται πολιτικά κόμματα που, από δεξιά προερχόμενα ή από αριστερά, προσβλέπουν στην εκλογική δεξαμενή της μεσαίας τάξης. Από την άποψη αυτή, ο κεντρώος χώρος στην πολιτική είναι ένας νόθος χώρος. Κρύβει πολιτικές δυνάμεις που έχουν μια μετριοπαθή αριστερή ή, πιο συχνά, μια δεξιά εξουσιαστική πρόταση.

            Σε κάθε περίπτωση, αυτό που τόνισα στην αρχή, και στο οποίο επανέρχομαι για να μπορούμε να αξιολογήσουμε πολιτικά τις δεξιές και τις αριστερές πολιτικές προτάσεις, είναι το εξής: οφείλουμε να θυμόμαστε, για χάρη του πολιτικού μας προσανατολισμού, όσοι δεν τον έχουμε αυτόματα, και εξαιτίας της θέσης μας στην πόλη, ότι ο πύργος της πόλης δεν δομείται με τη γέννησή μας. Είναι χτισμένος στέρεα, και γεννιόμαστε σε ένα από τα τρία του επίπεδα, τα οποία δεν έχουν ίση απόσταση μεταξύ τους, δηλαδή το μεσαίο από τα άλλα δύο. Επειδή το μεσαίο στρώμα βρίσκεται πολύ κοντά στο χαμηλό, δηλαδή δεν βρίσκεται στη μέση, εύκολα άνθρωποι μεταβαίνουν από αυτό στο ισόγειο του πύργου.

Από την άλλη, εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή δύσκολα μπορούν να κατρακυλήσουν στο έδαφος. Για όσους, από την άλλη, βρίσκονται στο έδαφος είναι αδύνατο να φθάσουν στην κορυφή. Αυτά, φυσικά, υπό το πρίσμα μιας συνηθισμένης ανθρώπινης ζωής, που δεν διαρκεί αρκετά για τόσο δραματικές αλλαγές. Με δεδομένο αυτό, καθένας μπορεί να κρίνει τι αξίζουν οι πολιτικοί αγώνες, και αν αξίζει να συμμετέχει ή να πρωτοστατεί στους αγώνες της τάξης του. Σε κάθε περίπτωση, όσα είπαμε απόψε είναι οδηγός για να κρίνουν τον πολιτικό λόγο, τις πολιτικές ιδεολογίες και τις πολιτικές προτάσεις εξουσίας, όσοι ως νέοι ή ως «απλώς» αδιάφοροι, τα πολλά και αδιάφορα θύματα του πολιτικού στίβου στον οποίο αγωνίζονται άλλοι δηλαδή, δεν έχουν καταλάβει τι σημαίνει να βρίσκεσαι στα χαμηλά ή στα μεσαία, που είναι το ίδιο, διαμερίσματα του πύργου της πόλης…

        (25/10/2015, Λευκωσία, Γκαλερί "Διαχρονική")