Πολιτική και θεωρία

(Ο ιμπεριαλισμός) “… τα καταφέρνει πολύ καλά, καταφεύγοντας πότε στα στρατιωτικά πραξικοπήματα, πότε στις οικονομικές πιέσεις της Κοινής Αγοράς, εναλλασσόμενες και διευθυνόμενες από την αντεπαναστατική δράση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, εκμεταλλευόμενος παντού τις ειδικές αδυναμίες του μαζικού κινήματος.” Αυτά έλεγε ο E. Balibar, από το βήμα διαλόγου του 22ου Συνεδρίου, και δημοσιεύτηκαν στην Ουμανιτέ, στις 22 Ιανουαρίου του 1976.

Οι σκέψεις αυτές, προϊόν της ζύμωσης στη Γαλλία για την εξελικτική ανασύνταξη του Kομμουνισμού, για τη σύνταξη μιας θέσης σαφούς σχετικά με τη δικτατορία του προλεταριάτου, μοιάζουν σήμερα φρέσκες, σαν διατυπωμένες στο παρόν για τα όσα επανήλθαν στο προσκήνιο της προβληματικής ανάπτυξης του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού. Οικονομικά αδιέξοδα, κοινωνική ανισότητα, κακοδαιμονία του εργαζόμενου – και όχι μόνο εργατικού - πληθυσμού, συνθέτουν, ακόμα μία φορά, το σκηνικό των καταχρηστικών μονοπωλιακών αγορών, των κεφαλαιοκρατικών οικονομικών πραξικοπημάτων παντού στον βιομηχανοποιημένο κόσμο.

Πώς αντιδρά, εν προκειμένω, η Αριστερά; Μήπως μετρά διαρκώς “ειδικές αδυναμίες”, που την κρατούν μακριά από το μαρξιστικό όραμα του μετασχηματισμού της καπιταλιστικής οικονομίας; Μήπως ο E. Bernstein, ο σημαντικός σοσιαλδημοκράτης θεωρητικός, είχε δίκιο στην κριτική που άσκησε στον Μαρξ; “Πρέπει να διακρίνουμε”, έγραφε, “ανάμεσα στις κοινωνικές και τις ιστορικές θεωρίες του Μαρξ και την πρακτική τους εφαρμογή. Όταν αποτιμάμε τα πραγματικά γεγονότα υποκείμεθα πάντα στην πλάνη, και ίσως πρέπει διαρκώς να διορθώνουμε τον εαυτό μας, ενώ η θεωρία μας παραμένει καλή διαχρονικά”. (“What Marx really taught”, 1897)

Το παράδειγμα της πρακτικής μετεξέλιξης της Αριστεράς στην Ελλάδα είναι πρόσφορο. Ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. προέκυψε από διεργασίες που θυμίζουν την αντίστροφη πορεία από τον Σταλινισμό στον Τροτσκισμό. Δεν είναι μόνο ο κυβερνητικός ΣΥ.ΡΙΖ.Α., όμως, που διεκδικεί ένα ειδικό εθνικό καθεστώς για την πραγμάτωση του αριστερού ιδεώδους. Και άλλα αριστερά κόμματα το επιδιώκουν. Οι Ισπανοί PODEMOS, ας πούμε, το έκαναν περισσότερο σαφές όταν αποστασιοποιήθηκαν από τον “υπέρ το δέον” επαναστάτη Τσίπρα. Μήπως έχει αρχίσει, από την άποψη αυτή, υπό τις πιέσεις της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας, η μετάλλαξη των αριστερών κομμάτων στην Ευρώπη σε σοσιαλδημοκρατικά μορφώματα; Μήπως θ’ αρχίσουν και οι αριστεροί, όπως οι σοσιαλδημοκράτες, να ωθούν τα έθνη στη συσσωμάτωση όχι σε ένα διεθνιστικό μαζικό κίνημα αλλά σε μια διεθνή ανομολόγητη συνομωσία συγκάλυψης των νεοφιλελεύθερων σκοπιμοτήτων;

Το ρήγμα στο εσωτερικό του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. σημαίνει την αντίσταση σε μια τέτοια μετάλλαξη; Όσο η αριστερή πλατφόρμα δεν επαναφέρει τη δικτατορία του προλεταριάτου ως εκκρεμές διακύβευμα των κοινωνικών αγώνων, δεν μπορώ να θεωρήσω ότι ευαγγελίζεται την αριστερή “καθαρή λύση” έναντι της από καιρό θρυλούμενης σοσιαλδημοκρατικής μετάλλαξης του Α. Τσίπρα. Ο πρωθυπουργός της αριστερής “σύμπραξης για την εξουσία” πρέπει, τώρα, να καταφέρει το ενδεχομένως ακατόρθωτο: την αριστερή διαχείριση της εξουσίας ενός καπιταλιστικού κράτους προς όφελος του εργατικού πληθυσμού, σ’ ένα περιβάλλον αυστηρού διεθνούς ελέγχου των διεκδικήσεων των εργαζομένων προς όφελος της ανάπτυξης του διεθνούς κεφαλαίου.

Επειδή το στοίχημα αυτό, το πρακτικό όπως θα έλεγε ο E. Bernstein, είναι δύσκολο να κερδηθεί, πρέπει, πρωτογενώς, η αριστερή διακυβέρνηση να υπηρετήσει την αρχή της διάσωσης της θεωρίας για μια κοινωνία χωρίς την αναξιοπρέπεια που συνεπάγεται η αυτόματη ένταξη στην “τελευταία” τάξη. Ένα τέτοιο αύριο δεν μπορεί να ξημερώσει χωρίς κοινωνική πολιτική για την παιδεία. Μια τέτοια πολιτική δεν μπορεί να την υπαγορεύσει κανένα κέντρο διεθνούς οικονομικής χειραγώγησης. Η εφαρμογή της εναπόκειται στο εθνικό κέντρο διαχείρισης της κρίσης που δημιούργησε ο καπιταλισμός. Ακούσιοι μέτοχοι στην κρίση αυτή είναι οι νέοι άνθρωποι. Μόνο με την παιδεία θα αποφύγουν να καταστούν συμμέτοχοι, δηλαδή συνυπεύθυνοι, δηλαδή εκούσια θύματα της περισσότερο σαρκοβόρας κοινωνικής κρίσης στην ιστορία της ελεύθερης αγοράς. Μιας τέτοιας παιδείας η αρχή μία μόνο μπορεί να είναι: “εργάζομαι επειδή σκέφτομαι, για να συνεχίσω να σκέφτομαι· όχι επειδή καταναλώνω, για να συνεχίσω να καταναλώνω…”  

             Έτσι θα αποσβεσθεί η καταλυτικότερη ειδική αδυναμία του μαζικού κινήματος (Ε. Balibar), η πλάνη, στην οποία θα σταματήσουν να υπόκεινται όσοι θέλουν να αποτιμούν ορθά τα πραγματικά γεγονότα (Ε. Βernstein)…