Στην Ουκρανία και τη Γάζα βλέπουμε να εξελίσσονται πόλεμοι με μέσα φονικότερα από τα μέσα που υπήρχαν παλαιότερα. Αυτό που παρακολουθούμε να συμβαίνει στους δυο πολέμους, είναι ο σφαγιασμός χιλιάδων ανθρώπων στο θυσιαστήριο της σύγχρονης πολεμικής τεχνολογίας, στην οποία αντικατοπτρίζεται η προτελευταία λέξη της εξέλιξης των θετικών, όπως τις λέμε, επιστημών. Την ίδια ώρα, μυστικά, χωρίς να ανακοινώνεται κάτι, γράφεται η τελευταία λέξη, η οποία, όμως, θα ειπωθεί σ’ έναν πόλεμο στο μέλλον, άγνωστο πότε, και αυτή ως προτελευταία όμως, γιατί η τεχνολογία της καταστροφής ανθρώπου από άνθρωπο, δυστυχώς, δεν σταματάει να εξελίσσεται. Λαμπροί οπωσδήποτε επιστήμονες, που έχουν στενή ή λιγότερο στενή σχέση με την πολεμική βιομηχανία, εργάζονται άοκνα για να συμβάλουν στην προοπτική καταστροφής της ανθρωπότητας. Στην πολεμική βιομηχανία γίνονται δοκιμές εφαρμογής της καλύτερης επιστημονικής προσπάθειας που κάνει ο άνθρωπος σήμερα.
Απαράβλητης σημασίας για το θέμα του πολέμου, είναι ο διάλογος ανάμεσα σε Αθηναίους και Μηλίους, όπως καταγράφεται στο πέμπτο βιβλίο των Ιστοριών του Θουκυδίδη. Όταν οι Αθηναίοι, τον Μάρτιο του 416 π.Χ., πήγαν στη Μήλο να πείσουν τους Μηλίους να προσχωρήσουν στη συμμαχία τους εναντίον του σπαρτιάτικου συνασπισμού, εκείνοι τους αντιστάθηκαν συνειδησιακά και με επιχειρήματα, για να τους πείσουν ότι είχαν δικαίωμα στην ανεξαρτησία. Οι Αθηναίοι, ως το ισχυρότερο μέρος μιας μελλοντικής σύγκρουσης, αρνήθηκαν να συμβληθούν με το πνεύμα των Μηλίων. Αντέταξαν στην τιμή των συνομιλητών τους την αξία της στρατιωτικής υπεροχής τους και το πνεύμα της φυσικής υποχρέωσης του ισχυρού να επιβάλλεται, και του ανίσχυρου να υποτάσσεται στον ισχυρό.
Ας αρχίσουμε από τον πρώτο χρονικά πόλεμο, στην Ουκρανία. Τώρα που πέρασε αρκετός καιρός, αντιλαμβανόμαστε ότι, όπως σε κάθε πόλεμο ανέκαθεν, ούτε οι στόχοι ήταν αυτοί που δηλώθηκαν, ούτε η στρατηγική ήταν αυτή που είχε διαφανεί ότι είναι, ούτε τα αποτελέσματα, τελικά, είναι προβλέψιμα. Ο στόχος είχε ειπωθεί πως ήταν η απελευθέρωση από τους Ρώσους των Ρωσόφωνων ή και Ρωσογενών πληθυσμών στα σύνορα με την Ουκρανία. Η Ρωσία δεν κάνει αυτό. Η Ρωσία μοιάζει να δοκιμάζει, στην Ουκρανία, την πολεμική της μηχανή και το πολεμικό ανθρώπινο δυναμικό της, για μια μεγαλύτερη ενδεχομένως σύγκρουση, εκεί ή κάπου αλλού. Μοιάζει, επίσης, να έχει περισσότερα εσωτερικά πολιτικά οφέλη για τον Ρώσο Πρόεδρο ο πόλεμος αυτός, απ’ ό,τι οφέλη για τους Ρωσόφιλους της Ουκρανίας. Τέλος, δοκιμάστηκε με επιτυχία η ισχύς της ρωσικής οικονομίας, η οποία φαίνεται να βγαίνει αλώβητη από την κρίση του πολέμου. Εν τω μεταξύ, βεβαίως, χιλιάδες Ουκρανοί και Ρώσοι στρατιώτες έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι εκατέρωθεν. Χιλιάδες Ουκρανοί πολίτες, επίσης, αθώοι όπως συνηθίζουμε να τους λέμε, σφαγιάστηκαν είτε από φίλια χτυπήματα προπαγάνδας είτε από πραγματικά ρωσικά πλήγματα.
Στον πόλεμο της Γάζας εφαρμόζεται, επίσης, η τριμερής θεωρία που ανέπτυξα πριν για τον πόλεμο της Ουκρανίας. Οι στόχοι που δηλώθηκαν από την αρχή του πολέμου αυτού, καταφαίνεται ότι δεν είναι οι πραγματικοί στόχοι. Θ’ αναφερθώ σε έναν: Στην εξολόθρευση της Χαμάς. Η Γάζα έχει ισοπεδωθεί αλλά η Χαμάς παραμένει κραταιά δύναμη. Η στρατηγική, επίσης, δεν είναι αυτή που δηλωνόταν ότι είναι. Ούτε χειρουργικά πλήγματα έγιναν, ούτε μόνο ο Βορράς της Παλαιστίνης πλήγηκε. Τέλος, ο στόχος είναι προφανές ότι είναι η εκκαθάριση του εδάφους από τον παλαιστινιακό πληθυσμό και η τελική κατάκτηση των παλαιστινιακών εδαφών και της θαλάσσιας ζώνης της Παλαιστίνης από τους Ισραηλινούς. Στη Γάζα καμιά κρίσιμη παράμετρος, που προκάλεσε και συντηρεί τον πόλεμο, δεν είναι όπως παρουσιάζεται: η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, η ίδια η Χαμάς, η επικοινωνία Ισραήλ - Αμερικής, η ομηρία των ισραηλινών ομήρων, η ισραηλινή κυβέρνηση... Καμία.
Και μια τελευταία λέξη, για τους ηγέτες που αρχίζουν έναν πόλεμο οπουδήποτε. Κυρίως το κάνουν όχι για να πλήξουν εξωτερικούς, υποτίθεται, εχθρούς. Το κάνουν για να πλήξουν τους ίδιους τους λαούς τους, και να εδραιώσουν την κυριαρχία τους πάνω τους...
Η ειρήνη, σε πανανθρώπινο και ιστορικό επίπεδο, δεν θα επιτευχθεί όσο το δόγμα αναφοράς που επικρατεί για το ανθρώπινο ον, όσο έχουμε ιστορικά στοιχεία για τον άνθρωπο, ήταν και είναι αυτό της σύγκρουσης για την επικράτηση. Τη θέση του πρέπει να πάρει το αντίθετο δόγμα αναφοράς: Της μη σύγκρουσης για την από κοινού διάσωση. Εύλογο ερώτημα θα ήταν το εξής: Γιατί, αν είναι τόσο απλό, δεν εφαρμόζεται; Ο λόγος είναι ότι το πρώτο δόγμα μοιάζει να αφορά σε μια άρρητη κοινή συμφωνία των ανθρώπων διαχρονικά, που επιτίθενται και που αμύνονται. Οι πρώτοι θεωρούν τους δεύτερους άλλου είδους υπάρξεις, επομένως εχθρικούς, και οι δεύτεροι θεωρούν τους πρώτους φυσικά κυρίαρχους, και επιθυμούν τη φιλία τους. Ο συνδυασμός αυτός είναι καταστροφικός, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό και πανανθρώπινο επίπεδο. Δεν γίνεται να συμβαίνει αλλιώς, όμως. Για να επικρατήσει ειρήνη, χρειάζεται ένα είδος αυτογνωσίας για το οποίο ο άνθρωπος δεν εκπαιδεύεται. Αν εκπαιδευτεί η κατηγορία των επιθετικών να αναγνωρίζει στον εαυτό της τον ρόλο όχι του εξολοθρευτή αλλά του προστάτη των αμυντικών, τότε μπορεί το δόγμα αναφοράς για τον άνθρωπο να αλλάξει... Το πόσο δύσκολο είναι αυτό, μπορεί να το σκεφτεί κανείς αν προσπαθήσει να σκεφτεί τον Χίτλερ όχι ως εξολοθρευτή αλλά ως προστάτη, για να μη χρησιμοποιήσουμε πρόσφατα παραδείγματα, παρόλο που θα μπορούσαμε να το κάνουμε...
Επομένως, αυτό που χρειάζεται για να υφίσταται ως ισχυρή πιθανότητα η προοπτική της ειρήνης, είναι μια διαδικασία εκπαίδευσης που θα εστιάζει στη διάγνωση των χαρακτηριστικών παιδιών τα οποία μπορεί, δυνητικά, να θέσουν σε κίνδυνο την ύπαρξη πολλών ανθρώπων. Αυτή η διαδικασία εκπαίδευσης πρέπει να είναι παγκόσμια. Να υπάρχει διαχρονική καθολική συμφωνία για μια τέτοια εκπαιδευτική πρακτική: Της αναστροφής της τάσης για την αποαναγνώριση ανθρώπινων προσώπων που έχουν κάποιοι άνθρωποι, εναντίον των οποίων μπορούν να στραφούν, για να τους εξουδετερώσουν ή να τους αφανίσουν.
